เรื่อง
ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ของเด็กปฐมวัยที่ได้รับประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน
ชื่่อผู้วิจัย : อัจฉราภรณ์ เชื้อกลาง
มหาวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ความเป็นมาและความสำคัญ
โลกปัจจุบันได้ก้าวเข้าสู่ยุคโลกาภิวัฒน์อย่างรวดเร็วด้วยอิทธิพลของความเจริญก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ด้านการสื่อสาร และเทคโนโลยีสารสนเทศที่มีเครือข่ายโยงใยทั่วโลก ทำให้สังคมเป็นสังคมแห่งข่าวสารข้อมูล โลกถูกหลอมเป็นหนึ่งเดียวไร้ซึ้งพรมแดน จากความเจริญก้าวหน้าของวิทยาการสื่อสารโทรคมนาคมที่ดำเนินไปอย่างรวดเร็ววิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีจึงมีอิทธิพลและมีบทบาทสำคัญต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตและประเทศ เราใช้กระบวนการวิทยาศาสตร์ในการแสวงหาความรู้ ดังนั้น ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ต้องเริ่มต้นตั้งแต่เด็กปฐมวัย เพราะเด็กปฐมวัยเป็นวัยที่มีพัฒนาการเรียนรู้สูง โดยการแสวงหาประสบการณ์ที่แปลกใหม่รอบตัวด้วยความอยากรู้ อยากเห็น เด็กปฐมวัยเป็นช่วงวัยที่เหมาะต่อการปูพื้นฐาน โดยการปลูกฝังคุณลักษณะต่างๆ เพื่อให้มีชีวิตที่ดี การจัดประสบการณ์ทางวิทยาศาสตร์โดยผ่านการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์ จึงเป็นการสร้างเสริมให้เด็กแต่ละคนประสบกับความสำเร็จ อีกทั้งเป็นการตอบสนองความแตกต่างระหว่างบุคคลได้เป็นอย่างดี ดังนั้นการจัดประสบการณ์ให้เด็กได้เรียนรู้วิทยาศาสตร์และพัฒนากระบวนการทางวิทยาศาสตร์ตั้งแต่เด็กเล็กๆจึงเป็นเรื่องที่สำคัญและจำเป็นยิ่ง
วัตถุประสงค์
1.เพื่อเปรียบเทียบทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ของเด็กปฐมวัยที่ได้รับประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผนและหลังการทดลอง
2.เพื่อเปรียบเทียบทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ของเด็กปฐมวัยท่ได้รับประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมตามแผนการจัดประสบการณ์และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติ
3.เพื่อเปรียบเทียบทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ของเด็กปฐมวัยที่ได้รับประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผนกับเด็กปฐมวัยที่ได้รับประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมตามแผนการจัดประสบการณ์และเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติของสำนักงานคุณะกรรมการการประถมศึกษา
ขอบเขตการวิจัย
1.ขอบเขตประชากร ประชากรในการวิจัยครั้งนี้คือ เด็กปฐมวัยชาย-หญิง อายุ 4-5 ปี กำลังศึกษาอยู่ในชั้นอนุบาลปีที่ 1 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2543 โรงเรียนเขมราฐ สำนักงานการประถมศึกษาอำเภอเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี จำนวน 60 คน
2.ขอบเขตเนื้อหา เนื้อหาที่ใช้ในแผนการจัดประสบการณ์แบบมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ได้มาจากเนื้อหาในแผนการจัดประสบการณ์ของสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ ชั้นอนุบาลปีที่ 1 จำนวน 6 หน่วย คือหน่วยสัตว์เลี้ยงแสนดี หน่วยกล้วยจ๋าน่ากินจัง หน่วยผลไม้ใครๆก็ชอบ หน่วยผักสดสะอาด หน่วยต้นไม้เพื่อนรัก และหน่วยไม้ดอกไม้ประดับ
ตัวแปรที่ศึกษา
ตัวแปรต้น : การได้รับประสบการณ์ของเด็กปฐมวัย ได้แก่
- ประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน
- ประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมตามแบบแผนการจัดประสบการณ์ของสำนักงานคณะกรรมการประถมศึกษาแห่งชาติและการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติ
ตัวแปรตาม : ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ด้านทักษะการสังเกต การจำแนกประเภท ทักษะการแสดงปริมาณ การสื่อความหมาย ทักษะการลงความเห็น ทักษะการหามิติสัมพันธ์
นิยามศัพท์เฉพาะ
ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ หมายถึง ความสามารถที่เกิดจากการปฏิบัติและการฝึกฝนกระบวนการทางความคิดอย่างมีระบบโดยใช้ประสาทสัมผัสทั้ง 5 ในการรับรู้ การค้นหาความรู้ และแก้ปัญหาทางวิทยาศาสตร์ ในการศึกษาครั้งนี้จำแนกทักษะ กระบวนการทางวิทยาศาสตร์เบื้องต้น ออกเป็น 6 ลักษณะ ได้แก่่
1.ทักษะการสังเกต หมายถึง ความสามารถในการใช้ประสาทสัมผัสอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างรวมกัน
2.ทักษะการจำแนกประเภท หมายถึง ความสามารถในการจัดแบ่ง หรือเรียงลำดับวัตถุหรือสิ่งของที่มีอยู่ให้เป็นหมวดหมู่โดยมีเกณฑ์ในการจัดแบ่งเกณฑ์ดังกล่าวอาจใช้ความเหมือนหรือความสัมพันธ์อย่างใดอย่างหนึ่งก็ได้
3.ทักษะการแสดงปริมาณ หมายถึง ความสามารถในการนับ การจัดลำดับ การวัด และการเปรียบเทียบด้วยเครื่องมือง่ายๆ โดยหน่วยที่ใช้อาจจะเป็นมาตรฐานหรือไม่มาตรฐานหรืออาจจะไม่มีหน่วยกำกับก็ได้
4.ทักษะการสื่อความหมาย หมายถึง ความสามารถในการนำข้อมูลที่ได้จากการสังเกต การวัดและการทดลองมาจัดให้สัมพันธ์กันมากขึ้น จนง่ายต่อการแปลความหมายและสื่อความหมายให้บุคคลอื่นเข้าใจ โดยใช้คำพูด การแสดงท่าทาง หรือรูป
5.ทักษะการลงความเห็น หมายถึง ความสามารถในการตีความ สรุปความคิดเห็นที่ได้จากข้อมูล จากการสังเกต การวัดหรือกาทดลองได้อย่างถูกต้องเหมาะสม
6.ทักษะการหามิติสัมพันธ์ หมายถึง ความสามารถในการใช้ประสาทสัมผัสอย่างใดอย่างหนึ่ง ในการหาความสัมพันธ์ระหว่างมิติต่างๆ
ประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ หมายถึง วิธีการจัดประสบการณ์เพื่อให้เด็กได้มีโอกาสแสดงความสามารถในการปฏิบัติและฝึกฝนกระบวนการทางความคิด ค้นคว้าหาความรู้ และแก้ปัญหาทางวิทยาศาสตร์ประกอบด้วยกิจกรรมการสังเกต การจำแนกประเภท การแสดงปริมาณ การสื่อความหมาย การลงความเห็น การหามิติสัมพันธ์
ประสบการณ์จากการใช้กิจกรรมตามแผนการจัดประสบการณ์ หมายถึง วิธีการจัดประสบการณ์ตามกระบวนการที่ระบุไว้ในแผนการจัดประสบการณ์ชั้นอนุบาล 1 ของสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ 2536
การเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน หมายถึง การเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์ที่ผู้วิจัยกำหนดกิจกรรมการเล่นหรือการทดลองโดยเด็กได้รับประสบการณ์ตรง ได้รวบรวมข้อมูล คิดค้น ทดลองทำ และสรุปผลโดยใช้ประสาทสัมผัสทั้ง 5 เรียนรู้จากสื่อวัสดุอุปกรณ์ที่ครูเตรียมไว้อย่างมีจุดประสงค์
การเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติ หมายถึง การที่เด็กได้มีประสบการณ์ตรงโดยใช้ประสาทสัมผัสทั้ง 5 เรียนรู้จากสื่อ วัสดุ อุปกรณ์ ที่ผู้วิจัยจัดเตรียมมาและเล่นกับสื่อวัสดุ อุปกรณ์อย่างอิสระ
ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง
ประชากร
ประชากรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ เป็นนักเรียนชั้นอนุบาลปีที่ 1 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2543 โรงเรียนเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี จำนวน 60 คน
กลุ่มตัวอย่าง
กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้คือ นักเรียนชั้นอนุบาลปีที่ 1/1 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2543 โรงเรียนเขมราฐ จังหวัดอุบลราชธานี จำนวน 30 คน ซึ่งได้มาโดยวิธีการสุ่มแบบกลุ่ม ซึ่งมีขั้นตอนดังนี้
1.ทำการสุ่มโดยจับฉลากมา 1 ห้องเรียน จากจำนวน 2 ห้องเรียน
2.นำแบบทดสอบวัดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ไปทดสอบ (Pre-test)
3. นำคะแนนที่ได้มาจับคู่คะแนน เพื่อจัดกลุ่มตัวอย่างเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มละ 15 คน
4.ทอสอบด้วยค่าที เพื่อเปรียบเทียบคะแนนก่อนการสอนของนักเรียนทั้ง 2 กลุ่มว่าไม่มีความแตกต่าง
5.สุ่มนักเรียนกลุ่มตัวอย่างอีกครั้ง โดยวิธีการจับฉลาก เพื่อกำหนดเป็นกลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุม ดังนี้
5.1กลุ่มทดลอง ได้รับประสบการณ์โดยใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน
5.2 กลุ่มควบคุม ได้รับประสบการณ์โดยใช้กิจกรรมตามแผนการจัดประสบการณ์ของสำนักงานคุณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ และการเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติ
เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย
1.แผนการจัดประสบการณ์โดยใช้กิจกรรมมุ่งเน้นทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ จำนวน 30 แผน และแผนการจัดประสบการณ์การเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน จำนวน 18 แผน
2.แผนการจัดประสบการณ์โดยใช้กิจกรรมตามแผนการจัดประสบการณ์ของสำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ ชั้นอนุบาลปีที่ 1 จำนวน 30 แผน และแผนการจัดประสบการณ์การเล่นตามมุมวิทยาศาสตร์แบบปกติ จำนวน 18 แผน
3.แบบทดสอบวัดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ จำนวน 6 ฉบับ รวมทั้งสิ้น 60 ข้อ
การดำเนินกิจกรรม
1.ขั้นนำ ครูแนะนำและใช้คำถามกระตุ้นให้เด็กเกิดความสนใจ อยากศึกษาหาคำตอบ
2. ขั้นดำเนินกิจกรรม ให้เด็กได้เลือกเล่น ปฏิบัติการทดลอง หาข้อมูลและรวบรวมข้อมูลเพื่อหาคำตอบที่ต้องการ ในระหว่างการเล่นหรือปฏิบัติการทดลองอยู่นั้น ครูจะคอยชี้แนะโดยใช้คำถามประกอบกิจกรรม โน้มน้าวให้เด็กคิดและทดลองในวิธีการต่างๆให้คำชมเชมเมื่อเด็กลงมือกระทำและมีความหมาย ให้กำลังใจเมื่อเด็กไม่ประสบผลสำเร็จในการเล่นหรือปฏิบัติการทดลอง
3.ขั้นสรุป โดยครูสนทนากับเด็กเกี่ยวกับกิจกรรมที่ได้กระทำในมุมวิทยาศาสตร์อย่างมีแบบแผน
